Vorige keer introduceerden we het begrip schaduw, een plek in je bewustzijn waar je alles wat je onwelgevallig is, kunt parkeren. Ervaringen wegstoppen in je schaduw houdt een vorm van essentiële oneerlijkheid in. Je ontkent namelijk wat er is gebeurd of wat je hebt gedaan, terwijl je bovendien die ontkenning ontkent. Daarmee ontken je eigenlijk ook het belang van je eigen eer en je eigen waarden. We hebben het over een passieve en lamlendige variant van hoogmoed. Door je zo te verheffen ontken je immers het belang van de andere deugden en zonden.

Ervaringen bijzetten in je schaduw heeft wel zijn prijs. Je schermt je namelijk af van hoe het is. Je verloochent zo de werkelijkheid. Zodoende desintegreer je niet alleen jezelf, maar tast je ook de integratie van jezelf in je omgeving aan. Niet niks, want daarmee zie je af van een optimale bijdrage aan de wereld en beroof je jezelf van mogelijkheden tot geluk. Je ontneemt jezelf zo ook de mogelijkheid van een eigen reden van bestaan, een missie. En ook niet onbelangrijk, je neemt geen enkele verantwoordelijkheid voor de situatie in kwestie, de daarin aanwezige anderen en je relaties met hen. Sterker, je beschadigt die relaties stuk voor stuk. Je trekt je niets aan van het belang van een goede sociale werkelijkheid en onthoudt jezelf en de wereld wat je zou kunnen betekenen. Zo saboteer je dus zowel je eigen ontwikkeling als de mogelijkheid wat wijzer te worden.

Overigens is dit soort desintegratie en afsplitsing soms toch de enige mogelijkheid, domweg omdat de werkelijkheid op dat moment te gruwelijk is om haar ten volle te beleven. Natuurlijk, maar dan is het toch zaak daar later weer op terug te komen en alsnog verantwoordelijkheid te nemen voor wat je zo hebt weggestopt. Een werkje voor als het allemaal weer wat rustiger is geworden.

Iets anders is dat een ellendig verleden je er heel goed in heeft gemaakt om heel gemakkelijk van alles naar je schaduw te verbannen. Dan gaat het je ook later – lees: nu nog – heel gemakkelijk af. Dan moet je daar extra waakzaam op zijn. Dit soort desintegratie al te lichtvaardig toepassen, kost je namelijk veel te veel. Niet nu meteen, maar wel op de langere termijn.

Door zulke herinneringen en ervaringen ontoegankelijk te maken beroof je jezelf van delen van je verleden en blijf je achter met een leegte. Je alledaagse leven wordt daardoor ook vlakker en fletser. Je komt terecht in een gevoelsarme wereld zonder veel zin en betekenis. In wezen is dat een vorm van vervreemding. Vaak neem je die toestand voor lief en verdedig je haar zelfs met hand en tand. Overigens worden de negatieve effecten ernstiger naarmate je ouder wordt. Als je ouder wordt, leef je immers steeds meer in je geheugen en dan is het jammer als je grote delen daarvan voor jezelf tot verboden gebied hebt verklaard.

Natuurlijk, je kunt die leegte proberen op te vullen met allerlei nieuwe ervaringen. Met luxe bijvoorbeeld, met allerhande heftige prikkels en veel hard werken. Je kunt ook vluchten in de verdoving van drank en drugs. Je kunt die leegte verder te lijf gaan met allerlei ontspannings- en meditatietechnieken om jezelf toch nog enigszins te centreren. Bovendien helpt het soms er allerlei ideeën over je eigen misplaatste gevoelens van superioriteit en entitlement op los te laten die alles rechtvaardigen. Maar helaas, het blijven lapmiddelen. Delen van je verleden opgeven door ze te verbannen uit je bewustzijn heeft zo uiteindelijk toch trekjes van een gedeeltelijke zelfmoord.

Iets anders om rekening mee te houden is dat je schaduw gevaarlijker voor anderen wordt naarmate je machtiger bent. Als je heel machtig bent, heb je namelijk een veel grotere vrijheid van handelen. Je kunt dan meer doen wat je maar wilt. Daardoor krijgen ook de inhouden van je schaduw de kans hun effect zo nu en dan te doen gelden in de buitenwereld. Hierdoor krijgen anderen daar meer en eerder last van. In de woorden van Saul Bellow:

‘What certainly should be added is the specific truth that having power destroys the sanity of the powerful. It allows their irrationalities to leave the sphere of dreams and come into the real world.’

Dezelfde gedachte komt naar voren in een citaat dat ten onrechte aan Plato wordt toegeschreven:

‘The measure of a man is what he does with power.’

Wat we hier in navolging van Jung als schaduw benoemen, is ten slotte bepaald geen exotische vorm van psychopathologie. Het is een algemeen voorkomend verschijnsel en vrijwel niemand is er vrij van. Wij (MS en RS) ook niet in ieder geval.

Opnieuw, volgende keer meer.