Vervreemding houdt in dat wat je voor vertrouwd hield je vreemd wordt of is geworden. Het klopt niet meer en dat voelt niet goed. Er raakt of is iets weg wat je eigen was. Je bent daarmee ook iets van je beheersing over jezelf en je omgeving kwijt. Je kunt minder dan je kon. Je ervaart een verlies aan waarde en waarheid, aan identiteit, essentie en bestaansrecht. Een soort sterven, een gedeeltelijke dood zelfs, zij het in heel uiteenlopende gradaties en zeker niet zo onherroepelijk.

Ben je hier weerloos aan overgeleverd? Nee natuurlijk niet! Maar je moet er wel op tijd bij zijn. Dat houdt om te beginnen in dat je vervreemding als zodanig moet kunnen herkennen. Wat wordt er zoal vreemd in het geval van vervreemding? Dat varieert. Om je een idee te geven, laten we een paar varianten de revue passeren.

Allereerst kun je vervreemden van waar je mee bezig bent. Iets trekt je daaruit en er is even niets. Je richt je dan op wat je uit je bezigheden haalde om in kaart te brengen wat er aan de hand is. Kan het kwaad? Moet je er wat mee? Als het er niet toe doet, kun je weer terug naar waar je mee bezig was. Als het er wel toe doet, moet je er inderdaad wat mee.

Verder kun je vervreemden van je eigen gevoel. Er gebeurt iets en je voelt hoe je wordt overgenomen door een emotie. Door woede bijvoorbeeld of door angst. Als je wat er is gebeurd in goede banen kunt leiden verdwijnt die emotie weer, is alles weer gewoon en kun je door waar je mee bezig was. Kun je dat niet dan vervlakt de emotie en beperk je je tot een kleinere wereld en blijft er nog maar weinig gevoel over. Ook een vorm van vervreemding trouwens.

Je kunt ook vervreemden van waar je je bevindt. Het beroep dat die situatie op je doet, verliest aan betekenis, urgentie en belang. Je bent niet langer volledig geïntegreerd in waar je bent. Je loopt bijvoorbeeld door een warenhuis, maar het gaat allemaal niet meer vanzelf, terwijl de anderen daar allemaal doen alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Hoe dan ook, het warenhuis is voor jou een lege huls geworden, een schim van zichzelf en dat voelt onplezierig. Het is dat je hier met iemand bent, maar eigenlijk wil je weg.

Vervreemding kan ook gaan over je eigen gedrag. Dat spreekt dan niet meer vanzelf. Bijvoorbeeld, terwijl degene met wie je in dat warenhuis bent iets aan het afrekenen is, weet je je nog amper een houding te geven en waar je je blik op moet laten rusten. Geen enkele vanzelfsprekende manier van doen meer om die situatie af te handelen en moeiteloos naar je hand te zetten. Onthand. Je verliest je greep op wat er aan de hand is. Veel negatief handwerk dus.

Je kunt ook jezelf als persoon vreemd en minder vertrouwd worden. Dan ben je niet langer je eigen vertrouwde achtergrond van je alledaagse belevenissen. Je voelt je vreemd, niet meer je vertrouwde zelf. Ben je dan iemand anders geworden? Nee, ook dat niet. Het is meer alsof er iets uit je is verdwenen. Alsof je alleen nog maar een soort automaat bent, die wat verplichte figuren draait. Je bent geen eigenaar meer van wat je doet. Zien die anderen in dat warenhuis dat aan je? Nee, zo te zien dat ook weer niet.

Je kunt ook van een andere persoon vervreemden, zelfs van je partner. Die ander spreekt je dan niet meer aan, zegt je niets meer en betekent niets meer voor je. Die ander is als een vreemde geworden, iemand met wie je niets meer te maken hebt, ook al ken je die ander door en door. Uiteraard is dit ook uitermate vervreemdend voor die ander, zeker als het je partner betreft. Het kan bij die ander dan ook heftige emotionele reacties oproepen.

Je kunt ook vervreemden van de zin in en van je leven. Je leven raakt zo zijn samenhang, bedoeling en betekenis kwijt. Wat je doet, is futiel geworden, heeft zijn waarde en betekenis verloren. Je leven als een smakeloze grap, een karikatuur van een zinvol bestaan. Dat geldt overigens ook tijdens je ongemakkelijke verblijf tegen wil en dank in dat warenhuis.

Je kunt verder ook vervreemd raken van je eigen lichaam en de functies ervan. Zo kun je last krijgen van pijn, extreme vermoeidheid en allerlei uitvalsverschijnselen, zonder dat daar fysieke redenen voor zijn aan te wijzen. Je lichaam gaat zijn eigen gang en volgt zijn eigen logica. Vaak gaat dat dan samen met de overtuiging dat er wel degelijk sprake is van een puur lichamelijke oorzaak.

Vrijwel al deze vormen van vervreemding kun je trouwens ook beschrijven als vormen van stress.

Het goede nieuws is dat je al die vormen van vervreemding kunt opvatten als luide en duidelijke signalen dat je aan de slag moet, iets moet veranderen. Hoe dan? De beste aanpak is er een vanuit wijsheid. Zowel om van je vervreemding af te komen als om tot die verandering te komen.

Hiertoe is het dus allereerst noodzakelijk dat je je vervreemding als zodanig herkent. Vervolgens ontspan je je, maak je je hoofd leeg en laat je al je zienswijzen los. Dan stel je je open voor wat nu precies die vervreemding oproept. Als je dat met succes hebt gedaan – en je je daar een idee van hebt gevormd – kom je daarna doorgaans verrassend gemakkelijk tot een passende zienswijze, waarmee je een en ander alsnog naar je hand kunt zetten. Positief handwerk dus, zeker als je je daarbij laat leiden door wat je het liefste wilt en het beste kunt om tot het beste resultaat te komen.