De val van Icarus

‘De val van Icarus’ van Pieter Breugel de Oudere

‘De val van Icarus’ van Pieter Breugel de Oudere in het Museum van Schone kunsten in Brussel is een mooie illustratie van hoe selectief je aandacht te werk gaat. Van hoe je je af kunt sluiten voor mogelijkheden om je wijsheid te ontwikkelen ook. Zo bepaalt de boer op de voorgrond zich tot ploegen, de visser rechtsonder tot vissen en de schaapherder daarachter staart dromerig in de lucht. Alle drie zijn ze zich absoluut niet bewust van Icarus, die rechts onderin in zee stort. Ze houden zich ook niet bezig met ongebruikelijke uitdagingen als vliegen en leren dan ook niets van wat er gebeurt met Icarus. Ze gaan op in hun eigen situaties en zijn doof en blind voor wat er verder gebeurt en mogelijk is. Zonder blijk te geven van veel wijsheid dus, maar misschien wel goed in wat ze aan het doen zijn.

Wat valt er dan te leren? Icarus heeft de goede raad van Daedalus in de wind geslagen en is te hoog gaan vliegen. Het verhaal wil dat hierdoor de was smolt die de veren van zijn vleugels bijeenhield omdat hij te dicht bij de zon kwam. Hoogmoed komt voor de val, een zinnebeeld. Breugel geeft aan dat dit niet van toepassing is op de mens die zich verliest in zijn alledaagse werkelijkheid van werk of niets doen. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Icarus geeft in ieder geval niet het goede voorbeeld.

Je kunt deze mythe overigens ook opvatten als een aanmoediging om de gulden middenweg te kiezen. Niet te hoog en niet te laag vliegen. Te laag vliegen zou immers zijn vleugels nat hebben gemaakt, met een vergelijkbaar gevolg. Een aanmoediging die aan de andere personages in het schilderij kennelijk volledig voorbijgaat. Bovendien staan zij er niet open voor om er iets mee te doen. Minder overzicht dan Breugel. En Icarus zelf? Wat heeft hij ervan geleerd? Onduidelijk, maar in ieder geval niet iets wat hij kan navertellen. Tja, dat heeft Breugel dan maar voor ons gedaan.

Wijsheid houdt volgens ons toch in dat je wel degelijk zo hoog mogelijk mikt, maar uiteraard wel zonder jezelf onnodig in gevaar te brengen. Van daaruit kun je je vervolgens verliezen in waar je mee bezig bent. Daar maak je gebruik van de gulden middenweg om de dingen van de dag soepel te laten verlopen. Wijsheid houdt echter ook in dat je je niet volledig afsluit van wat er nog meer gebeurt en zou kunnen, alsook wat dat betekent voor een ander. Dus af en toe heen en weer gaan tussen wat je nu aan het doen bent en wat er nog meer speelt en mogelijk is.

Recent Comments