Een voor de hand liggend risico van te veel in de alledaagse, sociale werkelijkheid functioneren is dat je je binnenwereld van je gedachten, verbeelding en gevoelens, verwaarloost, zo niet onderdrukt. Zodoende neem je ook onvoldoende tijd om tot jezelf te komen. Deze verwaarlozing is waarschijnlijk iets van alle tijden. De onderdrukking van je binnenwereld wordt echter wel steeds prominenter.

Gebruik jij je vrije tijd om je meer aan je binnenwereld te wijden? De meeste mensen niet. Zo is er de explosie van georganiseerd amusement, de niet aflatende stroom van drukbezochte festivals, party’s, straatfeesten, concerten en allerlei amusementsprogramma’s in de horeca en op campings. Bovendien, omstandigheden die zich nog steeds lenen voor je verdiepen in je binnenwereld vul je nu vaak met tv kijken, games, social media en internetten. Kijk maar eens om je heen in een trein, bus of wachtkamer, zelfs in het verkeer. Mensen die zomaar wat mijmeren, worden zeldzaam.

In je eigen je binnenwereld verkeren wekt in onze cultuur ook de nodige argwaan. Van oudsher eigenlijk. Te veel met jezelf bezig zijn geldt maar al te gemakkelijk als ‘niets doen’. En is ledigheid niet des duivels oorkussen? Ledigheid is zelfs de vijand van de ziel, stelt Benedictus van Nurcia, degene die de Benedictijnse kloosterorde heeft gesticht en hun leefregels heeft opgesteld.

Benedictus van Nurcia (480 -557) was de succesvolle grondlegger van het westerse kloosterleven. Hij eiste van zijn monniken armoede, kuisheid en gehoorzaamheid, allemaal onder het motto ora et labora, bid en werk. Dat leven omvatte acht uur bidden, acht uur werken en acht uur rusten.

‘Ledig gaan leert veel kwaad’, stelt het apocriefe joodse Bijbelboek Jezus Sirah (33-29) zelfs en luiheid is ook een van de doodzonden. Allemaal geen ideeën die getuigen van veel respect voor en fiducie in de verbeelding en creativiteit van gewone mensen. Nee, niets doen is kennelijk gevaarlijk voor het volk. Maar voor wie en voor wat is het dan gevaarlijk? Voor de kerk? Voor de staat? Voor de openbare orde in het algemeen? En hoezo eigenlijk?

Waarschijnlijk schuilt het gevaar erin dat je je in je binnenwereld onttrekt aan de alledaagse regels van goed en kwaad. In tegenstelling tot de buitenwereld is je binnenwereld nu eenmaal veel minder onderhevig aan die regels. En dan weet je het maar nooit. Wat je ook denkt, zolang het bij denken blijft is er immers niets aan de hand.

Nee, geef ze liever wat te doen! Ook in het oude Rome gold ‘brood en spelen’ al als het recept om het volk rustig te houden. Hetzelfde was van toepassing op de invoering van allerlei sporten in het negentiende-eeuwse Engeland. Al ging het er toen vooral ook om masturbatie te voorkomen. Masturbatie – vaak ook een solitaire bezigheid! – ging toen namelijk door voor uiterst ongezond.

Je van tijd tot tijd in jezelf terugtrekken is waardevol. Je kunt dit bijvoorbeeld doen om tot rust te komen en jezelf te kalmeren, alsook om je evenwicht te hervinden en domweg te genieten van wat er is. Je in je binnenwereld terugtrekken kun je ook meer actiegericht inzetten. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om:

• jezelf beraden op de voortgang van je activiteiten,
• jezelf vragen stellen,
• jezelf gerichte opdrachten geven zonder jezelf in de weg te zitten bij de verwezenlijking daarvan,
• je lichamelijke gevoelens en je verbeelding raadplegen om vragen te beantwoorden, na te gaan hoe het zit en tot meer inzicht te komen,
• tot creatieve oplossingen komen,
• doelen stellen en plannen maken om de toekomst vorm te geven,
• je voorbereiden en je concentreren op de actie die je op het punt staat te ondernemen.

Dit zijn natuurlijk stuk voor stuk belangrijke vaardigheden, waarvan ook meteen volstrekt duidelijk is dat je er maar beter wel over kunt beschikken. Het gewone onderwijs pleegt het hier echter volledig af te laten weten. Alle kans dat je op school geen onderricht hebt gekregen in nadenken, creativiteit, verbeelding en fantasie.

Dat is overigens op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. Vooral ook omdat daar nu eenmaal uiterst effectieve en toegankelijke oefeningen voor bestaan. Om creatiever, verstandiger en effectiever te worden, maar ook om domweg gelukkiger te worden. Hier valt een wereld te winnen!

In je binnenwereld verblijven krijgt überhaupt weinig aanmoediging. Je moet wel nadenken, maar liever toch niet te lang. Veel verder dan ‘bezint eer gij begint’ en ‘wie zijn verstand niet gebruikt, moet zijn voeten gebruiken’ gaat het niet. Oudere medewerkers die in organisaties deze spreekwoorden in de praktijk brengen, krijgen trouwens al snel te maken met stereotyperingen als ‘niet in beweging te krijgen’, ‘niet vooruit te branden’ en ‘altijd wat te mekkeren’.

Je verliezen in fantasie en verbeelding roept in onze cultuur gemakkelijk gevoelens van ongemakkelijkheid op. Een fantast is ook iemand voor wie je moet oppassen. Hetzelfde geldt voor interne gesprekken voeren. Hardop in jezelf praten gaat al helemaal door voor verdacht en stemmen in je hoofd gelden zelfs als een symptoom van ernstige psychiatrische problematiek.

Toch komt almaar bezig zijn met situaties afhandelen vaak neer op een vorm van vermijding, een manier om je aan allerlei essentiële vragen en gegevenheden te onttrekken. Iemand die zich al te veel in zijn werk stort of iemand die constant aan het woord is, wil doorgaans bepaalde zaken niet onder ogen zien.

Je binnenwereld vermijden is eigenlijk ook heel schadelijk. Het is immers zonneklaar dat vrijwel alles wat je doet, maakt en verandert, teruggaat op de vruchten van jouw of iemand anders’ gedachten, fantasie en verbeelding. De producten van die fantasie en verbeelding zijn dan ook alom aanwezig in je leven. Dan gaat het om vrijwel alles wat je leven in stand houdt en waarmee je het inricht. Alleen besteed je dat allemaal uit aan anderen, specialisten die je bijvoorbeeld voorzien van voedsel, een gebouwde omgeving, allerlei techniek, amusement en kunst. Het woord geniaal valt dan al snel en er zijn prijzen en standbeelden te vergeven. Raar dus dat je te veel laten opgaan in je eigen privédomein verdacht blijft. Tal van beelden hier. Genialiteit die over zou gaan in waanzin, de mad scientist, de verslaafde popster, alcoholische en asociale kunstenaars.

Het risico van je binnenwereld verwaarlozen valt uiteraard gemakkelijk te bezweren, althans in beginsel. Besteed gewoon meer aandacht aan je binnenwereld, bijvoorbeeld op een van de manieren die aan het begin van dit stukje aan de orde kwamen. Stap af en toe even uit waar je mee bezig bent, maak je hoofd leeg en laat tot je doordringen hoe het is en hoe het gaat. Maar dan moet je dat dus wel doen.