Een stukje deze keer over problemen in het algemeen. We beginnen wel met een disclaimer. We willen namelijk hebben gezegd dat wij niet negatief zijn ingesteld. Nee, wij zijn juist uitzonderlijk positief ingesteld. Zouden we anders zes boeken gaan schrijven over hoe je met wat meer wijsheid gelukkiger en effectiever kunt worden? Bovendien wij zijn hardcore aficionado’s van uitgaan van een positieve uitkomst bij alles wat je onderneemt en geloven heilig in de zichzelf waarmakende voorspelling die daaraan ten grondslag ligt. Zo dat is eruit. Nu het eigenlijke stukje, over problemen dus.
Wat is dat eigenlijk, een probleem? In abstracte termen is een probleem iets wat datgene wat je wilt moeilijk of onmogelijk maakt. Een probleem houdt je weg van een vertrouwde of gewenste toestand, van een doel.
Etymologisch valt het woord probleem terug te voeren op het ouds-Griekse pro, voor, en blema, worp, van ballein, werpen, voor-werp dus min of meer. Deze herkomst van iets wat je naar voren werpt, suggereert dat een probleem iets is wat je zelf maakt, namelijk door mentaal iets vooruit te gooien. Of door iets kritiekloos over te nemen wat iemand anders naar voren heeft gegooid uiteraard. Precies dezelfde etymologie – voor-werp – geldt trouwens voor de term ’project’, maar dan in het Latijn: projectum, wat naar voren is geworpen.
Nu kun je zeggen, geen wonder dat zoveel projecten zo problematisch zijn, maar je kunt ook een probleem als een project benaderen en dat is al aanzienlijk productiever. Een probleem benaderen als een project houdt in dat je het probleem koppelt aan een toekomstige toestand, waarin je het probleem al hebt opgelost. Anders gezegd je definieert het probleem aan zijn oplossing, geheel volgens de lijnen van het gezegde ‘de vraag stellen is haar beantwoorden’. Zo raken probleem en oplossing onlosmakelijk verbonden.
Je een heldere voorstelling maken van die toekomstige toestand – van de oplossing dus – is je verdiepen in een plezierige toestand. Dat maakt het ook een plezierige bezigheid en versterkt het idee dat het wel eens goed kan gaan komen. Vervolgens kun je dan nagaan hoe je die toestand het beste kunt bereiken. Daartoe breng je eerst in kaart welke helpende en belemmerende krachten van invloed zijn op die toestand bereiken. Aansluitend kun je dan nagaan hoe je die helpende krachten kunt versterken en hoe je de belemmerende krachten kunt neutraliseren, verzwakken of transformeren tot helpende krachten. Wat heb je trouwens verder al gedaan om die oplossing dichterbij te brengen? Wat is nu je eerste logische stap? Wat doe je daarna?
Ondanks deze onlosmakelijkheid van problemen en oplossingen noemen veel mensen die zichzelf heel erg van nu en heel zakelijk vinden problemen benoemen contraproductief, ook als die problemen uiterst relevant zijn. Als je zo’n probleem signaleert, krijg je opmerkingen als: ‘Doe niet zo negatief, kom liever met oplossing.’ Hoezo? Om hun tere kinderzieltjes tegen de boze buitenwereld te beschermen? Vandaar overigens wel de disclaimer in het begin.
Behalve dat ‘kom liever met oplossingen’ eigenlijk een vervelende diskwalificatie van de ander inhoudt, komt het al snel in de buurt van de heilloze gewoonte om de brenger van slecht nieuws als schuldige aan te wijzen voor het onheil waarvan hij melding maakt. Dit betreft een vorm van magisch denken, een denkfout die helaas heel populair is. Vaak ook in een afgezwakte vorm. Je bent dan misschien niet helemaal verantwoordelijk te houden voor het onheil, maar het vormt wel een goede aanleiding om je verder niet al te serieus te nemen. Voor degene die zijn best heeft gedaan om na te gaan wat er niet helemaal goed gaat, voelt dat niet plezierig.
‘Kom liever met een oplossing’, klinkt misschien goed, maar een oplossing waarvoor dan? Bovendien wat is een oplossing als je niet wilt weten wat je op moet lossen? Zo nodig je jezelf uit in den blinde keer op keer je eigen favoriete ‘oplossingen’ toe te passen, ook al slaat het nergens op. Of je veroordeelt jezelf er zo toe blindelings aan de slag te gaan met de eerste de beste ‘oplossing’ die een ander je aanreikt. Onzin dus.
Vaak zul je juist de ins and outs van een probleem goed moeten doorvoelen om je eigen te maken wat er mis, in ieder geval als je de verantwoordelijkheid neemt er wat aan te doen. Niet altijd plezierig, zeker niet voor een tere kinderziel, maar het is niet anders als je tot een oplossing wilt komen.
Is problemen opwerpen op zichzelf dan altijd een groot goed? Nee, natuurlijk niet. Alleen maar problemen signaleren kan vaak uiterst contraproductief zijn. Vooral als het gaat om problemen waar jij je niet verantwoordelijk voor voelt en die je ook niet van plan bent aan te pakken. Zo kun je er andere mensen mee van hun werk houden en er hun motivatie mee ondergraven. Je kunt het ook als een excuus aanvoeren om de dingen niet te doen die je wel kunt en misschien wel moet doen.
Het is ook geen goed idee om alle problemen van de wereld op je schouders te nemen. Zeker niet als je er toch niets aan kunt doen. Natuurlijk, je kunt er kennis van nemen. Dat heeft uiteraard ook zijn goede kanten, althans zolang dat niet je voornaamste interesse wordt. Zorg er dan wel voor dat je er niet door in een negatieve spiraal van somberheid en apathie belandt. Enige afstand graag.
Kortom, problemen zijn er altijd en overal en je moet uiterst selectief zijn in wat je als probleem opwerpt. Pick your battles! Heb je je echter eenmaal over een probleem ontfermd dan moet je er echt iets mee en is meteen vluchten in oplossingen uit den boze.